اردشير بابكان موسس سلسلة‌ ساساني حكومتي را در ايران بنا نهاد كه وجود تمركز در حكومت، وحدت تمامي سرزمينهاي ايران و برقراري دين زرتشتي به عنوان كيش رسمي ايرانيان‌ از ويژگيهاي عمدة آن بود.

برآمدن و ظهور ساسانيان سرچشمة يك سلسله دگرگونيهاي سياسي، اجتماعي،‌ ديني و اقتصادي در حيات مردم ايران گرديد. بديهي است كه اين تغييرات بدون سابقه و پيشينة اجتماعي عملي نشد و روي كار آمدن اردشير بابكان و تاسيس سلسلة ساساني، نمود ظاهري آمادگي جامعة‌ ايراني براي قرار گرفتن در جريان اين تغييرات و تحولات بود.

با استقرار خاندان ساساني بر تخت سلطنت ايران، ساختار تازه اي از قدرت و حاكميت در ايران شكل گرفت.

اين ساختار از ابتدا مبتني بر اتحاد دين و دولت بود، اما در مدت بيش از چهار قرن حكمراني اين سلسله همواره روند يكنواختي نداشت و ساختار قدرت و حاكميت ساسانيان به علت بروز رويدادهاي داخلي و خارجي در تحول و تطور بود. قدرت سلطنت وقتي به اوج مي رسيد كه قدرت روحانيون زرتشتي كاستي مي گرفت و زماني در نقطة ‌ضعف بود كه قدرت و حاكميت در دست اشراف و موبدان قرار داشت. اين كشش و كوشش پيوسته بين دو طرف در جريان بود.

در روزگار فرمانروايي ساسانيان، اوضاع سياسي و اجتماعي ايران دستخوش تغيير و تحول بود و اين مسئله در شكل سازمان و تشكيلات حكومتي نيز تأثير مي گذاشت. دهقانان از عهد خسرو انوشيروان به بعد نقش مهمتري در مسايل كشوري يافتند و قدرت اين طبقه تاپايان عهد ساساني رو به فزوني گذاشت. انوشيروان شاه خوش فرجامي است، كه برخي از كارهاي سودمند و متناسب با زمان موجب خوشنامي وي گرديده كه معروفترين آنها عبارتند از: اصلاح آيين ماليات، توجه به آبادي و شهرسازي، سركوبي دشمنان، دلبستگي به فرهنگ و دانش و بزرگداشت دانشمندان، اهميت اقدامات وي و آرامشي كه در حكومت وي بوجود آمد باعث شد تا وي را شاهي عادل بنامند. در اين پايان نامه به تفضيل دربارة ‌هر يك از اقدامات فوق به نقد و بررسي پرداخته مي شود

چكيده      يك
پيشگفتار      سه
فصل اول: ‌ساسانيان
1-1- دودمان ساساني      1
1-2- پادشاهي ساسانيان تا قباد     3
1-3- مزدك و جنبش مزدكيان      25
1-4- خسروانوشيروان در تاريخ       27
 1-4-1- جنگ اول با بيزانس     28
 1-4-2- جنگ دوم با بيزانس     29
 1-4-3- جنگ با هياطله     30
 1-4-4- دست نشاندگي يمن     30
 1-4-5- جنگ با تركها     31
 1-4-6- جنگ سوم با بيزانس     31
1-5- اصلاحات خسرو انوشيروان      33
 1-5-1- برقراري نظم و آرامش     33
 1-5-2- ماليات     34
 1-5-3- اصلاحات ارضي     36
 1-5-4- اصلاحات در تقسيمات كشوري و نظامي      38
1-6- شخصيت و خصال انوشيروان     40
1-7- سكه هاي انوشيروان و جام خسرو     43
 1-7-1- سكه هاي انوشيروان      43
 1-7-1-1- كليات     43
 1-7-1-2- سكه‌هاي دوره انوشيروان      46
 1-7-2- جام خسرو     54
1-8- دانش در دوره خسرو انوشيروان      55
1-9- ايوان مداين يا طاق كسري     61
فصل دوم : خسرو انوشيروان در ادبيات باستاني ايران
2-1- بررسي نام خسروانوشيروان       64
2-2- خسرو انوشيروان در آثار فارسي ميانه زرتشتي      66
  2-2-1- بندهش      66
  2-2-2- زند وهمن يسن     67
  2-2-3- كارنامه انوشيروان      70
  2-2-4- اندرز خسرو قبادان      73
  2-2-5- گزارش شطرنج و وضع نرد     75
  2-2-6- توقيعات انوشيروان     77
فصل سوم: خسرو انوشيروان در كتابها و آثار دوران اسلامي
3-1- شاهنامه فردوسي      80
3-2- پادشاهي خسرو انوشيروان به روايت مورخان دوران اسلامي      120
  3-2-1- مسعودي      120
3-2-2- دينوري      122
  3-2-3- حمزه اصفهاني      123
  3-2-4- گرديزي      125
  3-2-5- ابن اثير     126
  3-2-6- ابن خلدون      127
نتيجه‌گيري     129
فهرست منابع فارسي      131
فهرست منابع تصاوير      136
فهرست منابع لاتين      137
چكيدة انگليسي      138